Σεΐχης Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί – IN MEMORIAM

Σεΐχης Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί
IN MEMORIAM

ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ

Η Νάουσα της Μακεδονίας, μολονότι δεν ανάγει την ύπαρξή της στην  αρχαιότητα, όπως συμβαίνει με άλλες γειτονικές πόλεις της περιοχής, εντούτοις διαθέτει ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα και γοητευτικά στοιχεία, που κινούνται υπέροχα μεταξύ ιστορίας και μύθου και παραπέμπουν στην ίδρυσή της.

Υπάρχουν θρύλοι που αποδίδουν την ίδρυση της Νάουσας στον Οθωμανό στρατηγό Γαζή Εβρενός Μπέη και την τοποθετούν χρονικά στο δεύτερο μισό του 14^ου αιώνα (Ευστάθιος Στουγιαννάκης, Ιστορία της πόλεως Ναούσης Έδεσσα 1924, σσ. 37-44). Μάλλον όμως φαίνεται πιο σωστό, η Νάουσα να ιδρύθηκε από τον Αχμέτ Εβρενόσογλου, εγγονό του Γαζή Εβρενός, τον 15^ο αιώνα, ο οποίος είχε αναθέσει στον παιδαγωγό του Σεΐχη Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί, να εποπτεύει κατά πάντα την οικοδόμηση της νέας πόλης (Michael Kiel, Yenice Vardar (Vardar Yenicesi – Giannitsa) Byzantina Neerlandica 3, 300-39, 1972). Εξ αρχής, η Νάουσα είχε χτισθεί από τους Οθωμανούς για να οικισθεί αποκλειστικά από Χριστιανούς και προικίσθηκε με ποικίλα προνόμια, διαθέτοντας αυτονομία διοικητική και φορολογικές ατέλειες (Ε. Στουγιαννάκης, ό.π. σσ. 51-54).

Κατ’ αρχήν δεν θα πρέπει να φανεί παράδοξο το γεγονός, ότι ένας Οθωμανός Γαζής (τίτλος που αποδιδόταν σε σπουδαίους Μουσουλμάνους στρατιωτικούς ηγέτες και σημαίνει πολεμιστής χάριν του Ισλάμ), ο Εβρενός, όπως και απόγονοί του, όπως ο εγγονός του Αχμέτ έχτισαν μια πόλη για να κατοικηθεί αποκλειστικά από Χριστιανούς. Δεν είναι παράδοξο το γεγονός, αν λάβουμε υπόψη πως ο Εβρενός ήταν χριστιανικής καταγωγής, που  μεταστράφηκε εκούσια στο Ισλάμ, όπως είχε συμβεί και με άλλους ευγενείς του βυζαντινού κράτους στην Μικράν Ασία, όταν οι Οθωμανοί είχαν φτάσει ως τη Νίκαια. Εκείνοι που μεταστράφηκαν στο Ισλάμ κατά κανόνα ήταν συνδεδεμένοι με την  παράδοση των λεγόμενων “εικονοκλαστών” και ένιωθαν ταπεινωμένοι μετά τον “θρίαμβο” της Ορθοδοξίας και την αναστήλωση των εικόνων (Erik J. Zürcher: The Young Turk Legacy and Nation Building: From the Ottoman Empire to Atatürk‘s  Turkey. I.B.TAURIS London-New York 2010 σ. 310: Gazi Evrenos Bey (d. 1417), a Greek convert to Islam, was an Ottoman military commander under both Sultan Murat I and Sultan Bayezit I. His son and grandsons also served with distinction in the Ottoman army”). 

Σκοπός του σημειώματος αυτού είναι να προσφέρει την λησμονημένη τιμή στη μνήμη  του  Σεΐχη Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί.

Ο ιστορικός της Νάουσας Ε. Στουγιαννάκης, αναφέρει τον Θεοφάνη τον Νέο, πολιούχο άγιο της Νάουσας και τον Σεχ Λεαή, ως οσίους και  πατέρες της πόλης (Ε. Στουγιαννάκης, ό.π. σ. 31). Το όνομα ‘Σεχ Λεαή’, είναι παραφθορά του ονόματος του  Σεΐχη Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί, που αναφέραμε πιο πάνω και υπήρξε ένας από τους πλέον σημαντικούς Σούφι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είχε σχετιστεί με τον κοινωνικό επαναστάτη Σεΐχη Μπεντρετίν Σιμάβναλη[1], που οι Οθωμανοί απαγχόνισαν δημόσια στην πόλη των Σερρών. Έχει λεχθεί, πως ο Μπεντρετίν υπήρξε για μικρό διάστημα μαθητής του Σεΐχη  Αμπντουλλάχ Αλ Ιλαχί. Έτσι, όταν η Υψηλή Πύλη κατηγόρησε τον Μπεντρετίν για τις ανατρεπτικές διδασκαλίες του, που προκαλούσαν την εξέγερση αγροτών κατά της εξουσίας, ο Σεΐχης Αμπντουλλάχ είχε επιχειρήσει να δώσει διαφορετική ερμηνεία στις διδαχές του Μπεντρετίν, ακυρώνοντας τις περί ανατροπής της εξουσίας κατηγορίες εις βάρος του.   Μετά από  την παράτολμη πρωτοβουλία συνηγορίας του Αλ Ιλαχί υπέρ του Μπεντρετίν Σιμάβναλη, η θέση του πρώτου στην πρωτεύουσα του κράτους ήταν επισφαλής. Έτσι ο Γαζή Εβρενός Μπέη, που σεβόταν ιδιαίτερα τον  Σεΐχη Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί, του πρόσφερε θέση παιδαγωγού στην  οικογένειά του και μαζί με τον Εβρενός βρέθηκε στην κεντρική Μακεδονία.

Αναφέρθηκε πιο πάνω, ότι ο Αμπντουλλάχ Αλ Ιλαχί υπήρξε ένας από τους σημαντικούς Σούφι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Νομίζω ότι δεν θα ήταν περιττό αν αναφέρονταν ορισμένες πληροφορίες για τον Σουφισμό, αφού συνδέεται στενά ο Σεΐχης  Αμπντουλλάχ Αλ Ιλαχί με τούτο το πνευματικό κίνημα.

Ως προς το τί είναι ο Σουφισμός, δανείζομαι όσα σύντομα, αλλά περιεκτικά  έχει γράψει ο  John O. Voll, στον πρόλογο ενός σημαντικού βιβλίου του J. Spencer Trimingham, με τίτλο “The Sufi Orders in Islam” (Oxford University Press 1998): ‘Ο Σουφισμός αποτελεί σημαντικό μέρος της ιστορικής εμπειρίας των Μουσουλμάνων. Ο απλός ορισμός του Σουφισμού ως «μυστικιστική έκφραση της ισλαμικής πίστης» αποκρύπτει τις πολυπλοκότητες της φύσης και του ρόλου του. Στις περισσότερες συζητήσεις για την ταυτότητα του Σουφισμού, δύο διαστάσεις είναι κρίσιμες για την κατανόηση της φύσης και της ιστορίας του. Η πρώτη είναι η πνευματική διάσταση, που ασχολείται με το περιεχόμενο των Σούφικων διδασκαλιών. Η δεύτερη, αφορά  το  οργανωτικό μέρος. Διότι οι διδασκαλίες του Σουφισμού έχουν εκφραστεί  μέσω ενώσεων προσώπων με μεγάλη σημασία και επιρροή μέσα στις μουσουλμανικές κοινωνίες. Μια σούφικη οργάνωση ονομάζεται tariqa στα αραβικά ή tarikat στα τουρκικά (και σημαίνει ‘πορεία’ ή ‘δρόμος’). Επίσης οι σούφικες οργανώσεις  αναφέρονται συχνά ως “αδελφότητες” ή “τάγματα”’.

          Μια από τις ιδιαίτερα σημαντικές σούφικες αδελφότητες είναι αυτή των Νακσιμπαντί ή Νακσαμπαντίγια, που υπάρχει ως τις μέρες μας και συναντούμε μέλη της (δερβίσηδες) σε όλες σχεδόν τις μουσουλμανικές χώρες, αλλά και σε χώρες της Δύσης. Στον   Σεΐχη Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί αποδίδεται η ίδρυση του Ταρικάτ των Νακσιμπαντί στην Οθωμανική Κωνσταντινούπολη (Dina Legall: A Culture of Sufism: Naqshbandis in the Ottoman World, 1450-1700. Suny Series in Medieval Middle East History σσ. 20, 60, 61. Abdal Hakim Murad: Spiritual Life in Ottoman Turkey στον ιστότοπο www.masud.co.uk). Μάλιστα ιστορικοί αναφέρουν τον  Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί ως τον άνθρωπο που “έφερε” το σούφικο τάγμα των Νακσιμπαντί στα Βαλκάνια (Hamid Algar: Some Notes on the Naqshbandī Tarīqat in Bosnīa. Studies in Comparative Religion, Vol. 9, No. 2. (Spring, 1975). Talib Ghaffari: Naqshbandi Order in Bosnia and Herzegovina στο χρονολόγιο maktabah.org/blog/?p=3130).

Ο   Σεΐχης Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί γεννήθηκε στην πόλη Σιμάβ, κοντά στην Κιουτάχεια και εγκατέλειψε τον επίγειο κόσμο στην οθωμανική Ağustos (Νάουσα) το 896 έτος από Εγίρας (έτος 1490-1491 κοινής χρονολόγησης). Το σκήνωμά του μεταφέρθηκε και τάφηκε στην ιερή πόλη των Οθωμανών Γαζήδων Yenice-i Vardar (Γιαννιτσά) και το μνήμα του υπήρξε τόπος προσκυνήματος για τους Μουσουλμάνους.

Για να βρει απαντήσεις στις πνευματικές αναζητήσεις του ο Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί, ταξίδεψε στο Χορασάν και στην Τρανσοξάνια (δυτική ονομασία μιας ευρύτατης περιοχής και σημαίνει ‘πέραν του ποταμού Όξου), περιοχές της Κεντρικής Ασίας. Στη συνέχεια έφτασε στην πόλη Χεράτ, του σημερινού Αφγανιστάν και κατέληξε στην Σαμαρκάνδη. Εδώ μυήθηκε στον Σουφισμό και έγινε μέλος της Αδελφότητας των Νακσιμπαντί. Με την επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε ο τεκές (τόπος σύναξης των δερβίσηδων, μελών μιας σούφικης Αδελφότητας) των Νακσιμπαντί στην πρωτεύουσα.

Λόγω της συνηγορίας του  Σεΐχη Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί υπέρ της αθωότητας του Σεΐχη Μπεντρετίν Σιμάβναλη από την κατηγορία της αμφισβήτησης της εξουσίας του Σουλτάνου και Χαλίφη, σύντομα μετά την επιστροφή του από την Σαμαρκάνδη και την ίδρυση της Αδελφότητας των Νακσιμπαντί στην Κωνσταντίνουπολη, ο Αλ Ιλαχί εγκατέλειψε την πρωτεύουσα και συγκαταλεγόμενος πλέον στη συνοδεία του Γαζή Εβρενός Μπέη έφθασε στη Μακεδονία και εγκαταστάθηκε στα σημερινά Γιαννιτσά. Η αποφασιστική συμβολή του στην οικοδόμηση της νέας πόλης, της σημερινής Νάουσας τοποθετείται εκείνη την περίοδο του βίου του.

Η μνήμη του αγίου Θεοφάνη άξια διατηρείται ζωντανή. Το χρέος στην μνήμη του Σεΐχη Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί παραμένει, κατά τη γνώμη μου ανεξόφλητο και θα ήταν ορθό να ανασυρθεί από την λήθη της ιστορίας….

©ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ – 31/08/17

[1]
            [1] Ο Σεΐχης Μπεντρετίν Σιμάβναλη, γεννήθηκε το 1359 στο χωριό Σιμάβνα, που λέγεται σήμερα Αμμόβουνο και βρίσκεται στη Δυτική Θράκη. Υπήρξε ένας φημισμένος Μουσουλμάνος Σούφι θεολόγος και χαρισματικός ομιλητής. Ο πατέρας του Μπεντρεντίν ήταν Τούρκος και η μητέρα του Ελληνίδα. Ο πατέρας του Ισραήλ ήταν qadi (ιεροδίκης) και δίδαξε στο γιο του το Κοράνι, ενώ από τη μητέρα του έμαθε τα ελληνικά. Ο Μπεντρετίν έλαβε σπουδαία και ευρύτατη μόρφωση. Βρέθηκε στην Αίγυπτο, όπου νυμφεύθηκε μια πριγκίπισσα από τη γενιά των Μαμελούκων.  Το 1416 μαζί με τους συντρόφους του  Torlak Kemal και Βörklüce Mustafa ηγήθηκε μιας επανάστασης χωρικών στα παράλια της Μικράς Ασίας κατά της οθωμανικής εξουσίας, με αξίωση να μοιραστεί εξίσου η γη στους καλλιεργητές της και να μην πληρώνουν υψηλούς φόρους οι αγρότες στην κυβέρνηση. Τελικά η εξέγερση καταλύθηκε, ο  Σεΐχης Μπεντρετίν συνελήφθη και απαγχονίστηκε στις Σέρρες το 1420. Ο ποιητής Ναζίμ Χικμέτ έγραψε το `Έπος του  Σεΐχη Μπεντρετίν` και οι Τούρκοι μουσικοί Cem Karaca και Zülfü Livaneli έχουν συνθέσει στους στίχους του Ναζίμ Χικμέτ την ‘Οδύσσεια του Σεΐχη Μπεντρετίν`.