Νιχάτ Τσολάκ: Haz, Χάζι, Χαζός, Χαζεύω, Χαζομάρα

Τις προάλλες ήμουν στο καφενείο Άριστος στην Ξάνθη, μετά από δύο διπλούς ελληνικούς και δύο ή τρεις ώρες, ο καφετζής με ρωτάει: «περιμένετε κάποιον;».

Η ερώτηση μου φάνηκε περίεργη, υπήρχε ένα συνταξιούχος που καθόταν απέναντι ο οποίος είχε έρθει πριν από μένα, αναρωτήθηκα γιατί δεν τον ρωτάει αυτόν και ρωτάει εμένα; Ο ηλικιωμένος κύριος φαινόταν τακτικός πελάτης, όχι σαν και μένα.

Στην αρχή μπερδεύτηκα λίγο και δεν ήξερα πως να απαντήσω σε μια τέτοια ερώτηση. Τι τον ενδιαφέρει το τι κάνω, ήπια τέσσερις καφέδες και μια σόδα. Είχα πάντως πληρώσει για το χρόνο που κάθομαι στο καφενείο. Ίσως έπρεπε να ξοδεύω περισσότερα λεφτά, τέλος πάντων.

Μετά την μικρή σύγχυση που πέρασα, του είπα «όχι δεν περιμένω κανέναν, απλώς χαζεύω». Μετά από αυτήν την περίεργη για μένα ανταλλαγή κουβέντων με τον καφετζή, δυσανασχέτησα λίγο, αποφάσισα να πάω σε έναν άλλο καφενείο. Μόλις έφυγα νεύριασα με τον εαυτό μου, γιατί του είχα πει ότι χαζεύω; Τι ήταν αυτή η χαζομάρα που είπα, θα με πέρασε για εντελώς χαζό!

Μα γιατί δεν του είπα ότι ήμουν πολύ απασχολημένος με το κινητό μου, έγραφα κάτι, άκουγα τα βαριά λαϊκά, άσχετα που ήταν αρκετά νωρίς το πρωί για βαριά λαϊκά, παρακολουθούσα τη κίνηση στον δρόμο και παρατήρησα ότι κάθε τρίτος στο δρόμο με scooter ήταν παχύσαρκος και επιπλέον η εκκλησία απέναντι είχε κάποια γιορτή, ένα σωρό καλοντυμένες κυρίες μέσης ηλικίας φαίνεται πως πήγαιναν στην εκκλησία, είναι περίεργο για Παρασκευή πρωί, οι ψαλμωδίες της λειτουργίας μου θύμισαν οθωμανική κλασσική μουσική.

Στο επόμενο καφενείο πίνοντας ένα ακόμη ελληνικό, – όχι διπλό αυτή την φορά -αναρωτήθηκα για την σχέση της λέξης «χαζεύω» με τη λέξη «χαζός». Γιατί αυτός που περνάει την ώρα του κάνοντας τίποτα το ιδιαίτερο κινδυνεύει να οριστεί ως «χαζός»; Έριξα μια ματιά στην ετυμολογία της λέξης χαζός, μου φάνηκε περίεργο που προέρχεται από την τουρκική λέξη «haz». Το haz στα τουρκικά σημαίνει το να ευχαριστιέσαι κάτι, σαν τον κάπνισμα για παράδειγμα.

Γιατί άραγε η λέξη «haz», «χάζι» άλλαξε σημασία και έγινε χαζός; Ίσως να έχει κάποια σχέση με το «χασίς». Δηλαδή, καπνίζεις το χασίσι και γίνεσαι χαζός επειδή έχεις αυτό το αόρατο χαζό βλέμμα, έχεις το στόμα λίγο ανοιχτό και ένα ατενές άδειο βλέμμα σαν να μην κοιτάς σε κάτι ιδιαίτερο. Κατά τη διάρκεια των οθωμανικών χρόνων, το χασίς ήταν φυσικά πολύ δημοφιλής στις μητροπολιτικές περιοχές όπως η Κωνσταντινούπολη και η Θεσσαλονίκη.

Διάβασα πρόσφατα ότι τα έξυπνα τηλέφωνα μας κάνουν επίσης ηλίθιους. Το γεγονός ότι περνάμε ώρες κοιτάζοντας την οθόνη των κινητών τηλεφώνων, των υπολογιστών και των οθόνων τηλεόρασης μας κάνει πιο ηλίθιους.

Τώρα στα χωριά μας τα παιδιά και οι έφηβοι χαζεύουν τα κινητά τηλέφωνα, το διαδίκτυο ή παίζουν παιχνίδια στα καφενεία, οι δε ηλικιωμένοι κοιτάνε στο ορίζοντα επί ώρες μόνοι τους. Έχοντας απομακρυνθεί από το χωριό μου για σχεδόν τρεις δεκαετίες, ξέχασα τελείως για αυτή την πρακτική του να κάθομαι στο καφενείο και να κοιτάζω και να κοιτάζω αόριστα σε τίποτα το συγκεκριμένο. Είμαι κάποιος που βαριέται πολύ εύκολα, δεν μπορώ να κάθομαι ακίνητος επί ώρες σε ένα μέρος για πολύ καιρό και να ατενίζω.

Τι είναι το θέμα με τους εφήβους; Σχεδόν κάθε έφηβος που συναντώ έχει αυτό το άδειο χαζό βλέμμα στα μάτια του. Κάθε φορά που τυχαίνει να μιλάω με έναν έφηβο είναι σαν να μιλάμε μία διαφορετική γλώσσα. Αναρωτιέμαι αν είναι το χάσμα της γενιάς ή δικιά μου χαζομάρα, όπου απλά δεν μπορούμε να βρούμε ένα κοινό έδαφος; Τα μάτια τους είναι εντελώς άδεια, ατενίζουν χωρίς καμιά ιδιαίτερη έκφραση στο πρόσωπο.

Αλλά πώς μπορούμε να αποτινάξουμε αυτή την χαζομάρα από τον εαυτό μας; Μήπως υπάρχει ένα αντίδοτο που μπορούμε να πάρουμε σε τακτική βάση για να αποφύγουμε αυτή τη δύσκολη κατάσταση; Ο Ζουλφί Λιβανελί , ο μεγάλος Τούρκος συνθέτης, τραγουδιστής και συγγραφέας έχει βρει την απάντηση και το αντίδοτο για την χαζομάρα μας. Και δεν είναι αυτό που υποθέτουμε ή νομίζουμε ότι είναι και ναι όντος υπάρχει ένα αντίδοτο. Ο Ζουλφί Λιβανελί λοιπόν γράφει στο βιβλίο του ‘Παράδεισος τις Μέτριας Νοημοσύνης’ (Orta Zekalilar Cenneti, 2015):

“Από την εποχή των Χετταίων ο λαός μας παραμένει σε ένα είδος συμπεριφοράς που χαρακτηρίζεται από ένα αίσθημα παραίτησης και παθητικότητας. Ανεβαίνει στο λεωφορείο από το Αραράτ για Κωνσταντινούπολη, ταξιδεύει επί μέρες και νύχτες κοιτάζοντας έξω από στο παράθυρο. Περιμένει στην πύλη του νοσοκομείου για τρεις ημέρες και δεν του έρχεται στο νου να ρίξει μια ματιά σε μια εφημερίδα. Σαν άγαλμα του Χετταίων που κοντοκάθεται στο έδαφος, στέφεται χωρίς να μετακινείται.

Ίσως γι ‘αυτό τον λόγο τα καφενεία μας είναι γεμάτα με εκατομμύρια εχθρούς των βιβλίων. Ίσως αυτό τον λόγο το Ισλάμ ξεκινά με την διάταξη ‘Διάβασε’, ακόμα και οι θρησκευτικές κανόνες αποτυγχάνουν να κάνουν τον λαό μας να διαβάζει.”