En sıcak gecelerde bile neden battaniye ile uyuruz?

Uyuyan kişinin üzerini örtmek, evrensel olmasa da yaygındır en azından günümüzde.

Geçmişte büyük bir örtü örmek için harcanan çaba dikkate alındığında, battaniyeler herkesin almayacağı kadar pahalıydı. M.Ö. 3500 dönemi Mısır’ın keten çarşaflarından, Roma İmparatorluğunun yün örtüleri ve devamında ortaçağ Avrupasında pamuklu yatak örtüleri zenginlik alametiydi.

Orta Çağdan hemen sonra, Modern dönemin başlarında üretim arttı ve pek kolay olmasa da orta sınıf kesim de nevresim alabilir oldu. “Yatak, o zamanların Batı Avrupası için evdeki en pahalı eşyaydı” diyor Virginia Tech Üniversitesinde uyku üzerine geniş araştırmalar yapan tarihçi Roger Ekirch. “Yeni evli çiftler için asıl eşya yataktı. Yeterli para varsa yatak alırlardı”. Yatak ve nevresimler evdeki tüm eşyaların toplam değerinin üçte birini oluştururdu. Bu durum neden nevresimlerin sık sık vasiyetlerde yer aldığını açıklıyor.

Battaniye ve örtü yerine üşümemek için başka yollar da vardı: Yaygın olan başkalarıyla aynı yatakta yatmak olsa da, çiftlik hayvanlarıyla yatağını paylaşanlar bile olmuştu.

Literatürde battaniyenin geçmişine dair pek çalışmaya rastlanmaz. Carol Worthman ve Melissa Melby 2002’de yayınlanan yazılarında ekvator çevresindeki sıcak iklim insanlarını incelediklerini ve göçebe atlı avcılar dışında herkesin örtü ile uyuduğunu belirttiler. Herkes bir şekilde örtünmenin yolunu buluyordu, bitki parçalarıyla veya dokuma kumaşla. Aynı şey tropikal iklime sahip Orta Afrika ve Papua Yeni Gine için bile geçerliydi.

Battaniyelerin faydalarına bir örnek daha verecek olursak, ağır battaniyelerin (yaklaşık 13 kilo kadar) sakinleştirici etkisi üzerine de hatırı sayılır araştırmalar yapıldı. Çalışmalar panik atak nöbetleri için kullanılabileceğini, hatta otizm tedavisi için kullanıldığını gösterdi.

New York Rochester’da Uyku Bozukluğu Merkezi insomniya (uykusuzluk) kliniği müdürü Alice Hoagland battaniye için iki bileşene ihtiyaç olduğunu söylüyor. “Burada davranışsal unsur ve psikolojik unsur vardır.” İkinci unsur kolaylıkla anlaşılabilir, biz birincisini inceleyelim.

Alışılmış uyku saatinden 60-90 dakika önce vücut iç ısısını düşürmeye başlar. Fizyolojik açıdan sıcaklık, vücut için uyarı halidir. Dolayısıyla vücut uyumaya geçerken vücut ısısını düşürür (Yerel deyimle “Uyuyanın üzerine kar yağar”). Daha soğuk iç beden ısısı uyku düzenleyici hormon olan melatoninin salgılanmasını sağlar.

Gece işler daha çetrefilli olsa da vücudumuz kendi ısısını düzenliyor. Diyelim ki 8 saat uyuyorsunuz. İlk dört saat, bir de uyuklamaya başladığınız bir saati ekleyelim, vücut ısınızda 36 ℃’den 35℃’ye hafif bir düşüş olur. Ancak ikinci dört saatte yani rüya görmeye başladığımız REM uykusu evresinde pek çok fiziksel değişiklik olur. Bu değişikliklerden biri de vücudun iç ısı kontrolünü kaybetmesidir.

Sıcak iklimlerde bile akşam vakti sıcaklık düşer, geceler daha soğuktur. Tam bu zamanda vücudumuz üşür ve ısıyı ayarlama yetisi artık etkin değildir (Aforizmaların aksine en soğuk an gün batımından hemen sonradır). Böylece kertenkeleler gibi biz de vücut ısımızı dışarıdan düzenlemeye ihtiyaç duyarız. Saat 22.00’da hava sıcakken battaniyeyi gereksiz bulabilirsiniz ama ya saat 04.00’te hava soğuduğunda, titremeye başladığınızda? İşte o zaman ihtiyacınız olabilir. Tecrübeler gösteriyor ki, uyumadan önce yanımızda bir battaniye bulundurmakta fayda var. Sonra iyi ki yapmışım diyeceksiniz.

Aslında daha fazlası var. REM uykusu sırasında başka değişik şeyler de oluyor. Vücudumuz serotonin –mutluluk, sakinlik duygularıyla ilgili sinir iletimini sağlayan hormon- salgısını birden kesiyor. Peki serotonin seviyesini ne yükseltebilir? Tabi ki battaniyeler! Battaniye ile uyumanın beyinde serotonin salgısını hızla arttığı çeşitli çalışmalarda gösterilmiştir. Belki de tek ihtiyacınız bir battaniye.

Eğer araştırırsanız battaniyenin anne karnındaki sıcaklığı anımsattığına dair pek çok teori bulursunuz. Korunma ve güvenlik hissini battaniye ile telkin etmek şartlandırmaya sebep olabilir ama anne karnı benzetmesi Hoagland’a göre yanlış. “Rahimdeki hislerini anımsamayı ima edecek biri olduğundan şüpheliyim. Zira bu durum hatırlanamayacak kadar önceydi.”

Başka bir muhtemel sebep ise battaniyelerin yumuşak olması ve güzel hissettiriyor olması. Bu teoriyle ilgili bir çalışma bulamadım. İnsanların battaniyeleri sevme sebebinin yumuşak olması ve güzel hissettiriyor olması olup olmadığı ise cevaplanmamış bir soru olarak duruyor.